Muga zergen labirintoan galduta

Ez da erraza muga-zergen inguruan idaztea, garai hauetan behitzat. Artikulu hau idazteko azken unera arte itxarotea erabaki nuen, ahalik eta zorrotzen heltzeko gaiari. Ez dago jakiterik, egia esan, noiz plazaratuko duen Donald Trumpek bere azken okurrentzia. Artikulua idatzi nuen aste berean hirutan izan zituen hizpide Etxe Zuriko maizterrak arantzelak: Tik-Token salmenta, Venezuelako petrolioa edo autogintza bezalako gaiekin lotuta. Munduko lehen potentziaren partez espero gabeko jokamoldea da, zalantza barik, merkatuak hankaz gora jarri dituena.

Bi hilabete eskas baino ez dira pasa Trumpek boterea eskuratu zuenetik eta dagoeneko luze, oso luze, egiten ari zaigun bere agintaldian bi izan dira gako nagusiak: immigrazioa eta muga-zergak. Egunero bonbardatuak izan gara bi arlo horietako albisteekin, hedabide eta sare nagusiak bere mezuekin betez. Estrategia horren atzean Steve Bannon Trumpen aholkulari ultraeskuindarra dago. “Flood the zone” deitu zion estrategia horri, eremua urez bete, oposizioa, erakundeak, hedabideak eta, oro har, iritzi publikoa mezu eta neurrien olde batekin betetzeko. Estrategia, egia esan, bat dator Trumpen izaerarekin, protagonismoa bereganatuz eta mundu guztia dantzan jarriz. Kontua da,  nire ustez, presidenteak (eta bere taldeak) ez dituela ondo kalkulatu bere erabakien albo kalteak. Ez naiz ni artikulu honetan bere immigrazioaren inguruko diskurtso klasista, arrazista eta xenofoboan sartuko. Arantzelen inguruan arituko naiz, ikuspegi kritiko bezain didaktikoa eskaintzeko asmoz.

Herrialde (edo eskualde) baten merkataritza politikarako ezinbesteko tresna dira muga-zergak. Geroz eta lotuago dagoen mundu batean merkataritza errazteko, arantzelen inguruko adostasun bila ibiltzen dira gobernuak. Ekoizpen prozesuetan ondasun bati gehitzen zaizkion osagaiek jatorri ezberdinak izaten dituzte kasu gehienetan, eta logikoa izan daiteke azken produktua asko ez garestitzeko zerga mugarik ez ezartzea. Egon dira, baina, arantzelak herrialde baten garapenerako ezinbesteko tresna izan diren kasuak. Txina eta espainiar estatua horren adibide ditugu.  Txina eta espainiar estatua horren adibide ditugu. Gerra Zibilak gogor kolpatutako ekonomia hauspotzeko protekzionismoaz baliatu zen 60. hamarkadan frankismoa, autogintzaren alorrean batez ere, kanpoko enpresei, bertan ezarri ezean, arantzel oso altuak aplikatuta. Renault, Ford, Volkswagen, Opel, Mercedes … asko izan ziren espainiar estatuan ezarri ziren enpresak, gurean Landabengo Volkswagenekin eta Gasteizko Mercedesekin gertatu bezala. Hein handi batean, garai horretatik dator egun autogintzak duen garrantzia.

Txinak ere antzeko politika protekzionista erabili zuen. Lan esku merke eskaini izan du hainbat urtetan Asiako erraldoiak, eta asko izan dira bertan ezarri diren mendebaldeko industriak, autogintzaren alorrekoak, besteak beste. Txinak, baina, bertan ezartzeko baldintza zorrotzak inposatu zituen: atzerriko konpainiek bertako bazkide industrial bat hartu behar zuten bidaide (joint-venture baten bidez ezarri ziren, atzerriko bazkideak kapitalaren %50 baino gutxiago izanda)  eta teknologia partekatu beharra zuten. Oso agerikoa da Pekinen estrategiak bere fruituak eman dituela, eta, egun, aurrea hartu die Europa eta AEBei hainbat alor teknologikoetan. Ford etxeko CEOaren kasua ikustea baino ez dago horretaz ohartzeko: Shanghaitik Xiaomiren azken modeloa eraman zioten AEBetara, probatzeko; orain, ez du beste autorik gidatu nahi.

Argi dago, hortaz, protekzionismoak bere zentzua izan dezakeela herrialde baten garapen estrategiaren ikuspuntutik. Donald Trumpen kasuan, baina, ulergaitza da abiatu duen bidea. Industriak pisua galdu duen estatuetan eman diote bozka, besteak beste, Trumpi, iraganeko garai onak berreskuratuko dituelakoan. Autogintzaren industria berriro AEBetan loratuko duela agindu die, eta arantzelak erabili nahi ditu horretarako. Askori ahaztu egiten zaie, baina, politika neoliberalak izan zirela industrien deslokalizazioa abiatu zutenak. Enpresek, produkzioa Txinara edo Mexikora eraman zuten etekin altuagoak eskuratzeko, bertako industriaren gainbehera eraginez. 2024an, AEBetan saldutako ibilgailuen erdia AEBetatik kanpo ekoiztu zen, Mexikon (inportatuko ibilgailuen %22,8) eta Japonian ( %17,3), batez ere. Horri buelta emateko, % 25eko muga-zergak ezarriko dizkie Trumpen inportatutako autoei, baita hainbat osagairi ere.

Ez da erraza kalkulatzea neurri horrek izango duen eragina, baina argi dago arantzelen gerrak ez diola inori mesede egingo. Enpresarik kaltetuena, esaterako, General Motors izango da, Mexiko eta Kanadako lantegietan ekoiztutako 750.000 ibilgailu inportatu zituelako. Euskal Herriaren kasuan ez dago argi nola eragingo dien gure enpresei. Landabengo eta Mercedeseko lantegiek batez ere Europan saltzen dute, baina bizi garen mundu globalizatu honetan, euskal enpresek ekoiztutako hainbat osagai daude produkzio kateen hurrenkeran. Bestalde, ez dugu ahaztu behar gure enpresa askok Mexikon badituztela lantegiak eta herrialde hori izango dela Trumpen erabakiek gehien kolpatuko dutena.

Badago, hori bai, autogintzaren inguruko arantzelen politika berriak utzi duen irabazle argi bat: Elon Musk. Teslak lantegiak ditu Txinan eta Alemanian, Europa eta Asiako merkatuak hornitzeko, batez ere. AEBetan bi lantegi ditu, eta, hortaz, ez luke arantzelik ordaindu beharko. Abantaila handia, beraz, prezio aldetik, atzerritik inportatutako autoen aurrean.

Trumpen muga-zergen inguruko mehatxuak, baina, protekzionismotik harago doaz. Herrialdeen erabakiak baldintzatzeko tresna gisa ere erabili ditu. Hala, Venezuelari petrolioa erosten diotenei % 25eko arantzelak ezartzeko mehatxua zabaldu berri du, eta Txinari esan dio Tik-Tok sarea AEBetako enpresa bati saltzen laguntzen ez badu arantzelak igoko dizkiola. Nolabaiteko marra gorria zeharkatu du Trumpek erabaki hauekin, arantzelak merkataritza eremutik aterata.

Ikusteko dago noraino helduko den bere administrazioa neurri hauekin, baina dagoeneko duela gutxi pentsaezinak ziren ondorioak izan ditu. Erresuma Batua eta Europar Batasunaren hurbilketa ikusi dugu azken asteotan, eta Kanadan AEBen kontrako (eta Europaren aldeko) jarrera ari da nagusitzen. Azken kasu horretan, egia esan, Trumpek Kanada bereganatzeko egindako adierazpenek ez dute lagundu. Trumpen erasoaldiaren aurrean (JD Vance presidenteak Europari buruz egindako adierazpenak entzutea baino ez dago), Europak oso argi du merkatu berriak topatu behar dituela, eta Mercosurrena izan daiteke ihesbide hori. Aurreakordioa sinatu zuen iaz Von der Leyenek Mercosurrekin, eta estatu bakoitzak berretsi beharko du orain. Hasiera batean Frantzia aurka agertu bazen ere, iritzi aldaketa eragin dezake Trumpek.

Merkatuak ere kaltetu dituzte nabarmen Etxe Zuriaren erabakiek: urte honetan Europako burtsek bilakaera positiboa izan duten bitartean, AEBetan behera egin dute nabarmen. Atzeraldian sartzeko arriskua badagoela ere onartu du Trumpek berak.

Geopolitikaren eta diplomaziaren alorretan ere hautsak harrotu ditu administrazio berriak. USAID garapenerako erakundea hustu izanak mundu osoan zehar zituen laguntza programak etetea ekarri du. Bidea erraztu dio, horren bitartez, garapenerako laguntza zein kredituen bidez Afrika eta Hegoamerikako gobernu asko bere aldera eraman dituen Txinari.

Trumpen lehen agintaldian antzeko estrategia jarri zuen martxan, baina, 2018an, nabarmen egin behar izan zuen atzera arantzelen alorrean. Oraingoan, bide bera jarraitu nahi duela ematen du, dirudien arren bere indarrak ez dituela ondo neurtu. AEBen nagusitasun ekonomikoa garaitzear dago Txina, eta badirudi aurrea hartu diola teknologia eta adimen artifizialaren alorretan. AEBen aliatu historikoa izan den Europak dagoeneko mesfidati egiten dio so, eta bide propioa egiten hasi da bere burujabetasuna (ekonomikoa, energetikoa eta militarra) bermatzeko. Kanada, Mercosur eta Indiarekin harremanak sendotzeari ekin dio Bruselak, eta baliteke merkatuetan aldaketak ematen hastea.

Nago Trumpek ez dituela aintzat hartu bere erabakiek izan ditzaketen albo kalteak. Buru-belarri sartu da muga-zergen labirintoan eta AEBetako lobby industrialak kexu hasi badira ere, itsu itsuan aurrera egitea erabaki du. Galduko al da bere labirintoan?